Eén van de grootste oorzaken van stress is trauma.
Je hebt ooit iets meegemaakt – en dat kan iets kleins zijn – dat je ervaren hebt als een bedreiging van je integriteit. Telkens wanneer je in een soortgelijke situatie terecht komt, vertoon je opnieuw een typische stress-reactie: de beroemde fight-flight-freeze-reflex.
Vechten-vluchten-bevriezen
Wanneer we gevaar ervaren of iets als gevaarlijk percipiëren bouwt ons lichaam energie op onder invloed van stresshormonen en adrenaline. Het is belangrijk om te begrijpen dat het om een perceptie gaat: een subjectieve beleving. Dezelfde identieke omstandigheden hebben op een ander persoon niet noodzakelijk hetzelfde effect.
Het lichaam bouwt een energie op om zich voor te bereiden op een reactie op het gevaar. Nadat de reactie afgelopen is en het gevaar geweken is deze energie uit het lichaam. En herstelt het lichaam zijn balans van ontspanning en rust.
De eerste reactie die het lichaam wil doen is vechten. Wanneer vechten niet mogelijk is, kiest het lichaam om te vluchten. Wanneer vluchten niet lukt gaat het lichaam – uit zelfbescherming – doen alsof het dood is. Het gaat in freeze.
Nu kan je je er vast iets bij voorstellen hoe dat eruit ziet in het dierenrijk: vechten is gewelddadig, vluchten is snel en efficiënt. En de beste verdediging in het dierenrijk is doen alsof je dood bent.
De moderne mens doet dat ietsje anders
De (moderne) mens heeft een zo een beetje zijn eigen versie van wat gevaar is en hoe hij erop reageert.
Allereerst is ‘gevaar’ niet meer het levensbedreigend gevaar vanuit de jungle. Maar we reageren wel alsof het dat is: we hebben nog altijd schrik in het donker. The Blair Witch Project jaagt ons de stuipen op het lijf.
We reageren op een kapotte laptop even machteloos alsof we net onze speer verloren hebben en er een mammoet op ons afkomt.
Daarnaast hebben we ook moderne versies van het vechten, vluchten en bevriezen die we dagelijks beleven, maar niet als dusdanig herkennen.
Het moderne vechten
Laten we wel wezen: vechten mag niet. In onze moderne maatschappij is diegene die vecht altijd de slechterik. Er is wel enige nuance mogelijk. Maar wanneer je partner je het bloed van onder de nagels haalt, mag je niet slaan. Punt. Niemand vliegt de gevangenis in omdat hij een moeilijk mens is. Maar wanneer je fysiek mensen pijn doet, heeft gevolgen en word je gestraft.
We hebben het dus afgeleerd om te vechten in gevaarlijke situaties.
Wat doen we dan wel? Roepen, tieren, vloeken, schreeuwen, ruiten inslaan, eigendom kapot maken, stelen, vandalisme, …. Schoppen en slaan, staat ergens onderaan het lijstje. We grijpen eerst naar ‘legale’ agressie of agressie waar we mee weg komen.
Het moderne vluchten
Als we niet mogen vechten, gaan we vluchten. Vluchten als in ‘gaan lopen’, ‘het aftrappen’, vermijden, onderuit muizen met een excuus, wat opschuiven, aansluiten bij iemand die veilig lijkt, …
Maar ook initiatief nemen kan een vorm van vluchten zijn. Een vrouw neemt bijvoorbeeld initiatief in bed tot penetratie of een bepaald standje, om een bepaalde handeling te vermijden. Bijvoorbeeld, sneller dan ze er klaar voor is penetratie toelaten om te voorkomen dat ze haar man oraal moet bevredigen. Of initiatief nemen om bovenop haar partner te gaan zitten om te voorkomen dat hij bovenaan kan plaats nemen en haar kan domineren.
Ook subtieler: met iets bezig zijn als haar man thuiskomt (druk bezig met koken en kinderen, vuile handen, …). Al een aperitiefje nemen tegen dat hij thuiskomt zodat ze hem ‘beter verdraagt’.
Vrouwen zijn fysiek zwakker en zijn dus vaker gedwongen om ‘onderhuids’ te vechten en ‘subtiel’ te vluchten. In gevecht en vlucht zijn ze fysiek vaak de verliezer. En dat is midden in een gevaar nog levensbedreigender.
Het moderne bevriezen
Wanneer vechten en vluchten niet lukt, gaan we in bevriezingstoestand. We gaan ons afsluiten. Hoe ziet dat eruit: apathie, desinteresse, dissociatie, … In een gevaarsituatie gaan we ons mentaal afsluiten van onze fysiek waarnemen. Ons lichaam en geest scheiden zich van elkaar. Zo heeft de geest geen last meer van de ervaringen van het lichaam.
Vaak is dit een chronische toestand. Wanneer je vaak en herhaaldelijk een freeze nodig hebt om te overleven, kom je er (bijna) constant in. Je reageert dan helemaal niet meer aanwezig en alert op een ‘gevaar’. Je laat over je grenzen gaan. Letterlijk. Je laat dingen toe die je niet wil ervaren omdat je lichaam ‘weet’ dat reageren op het gevaar, gevaarlijker is dan bevriezen.
Een vrouw in een ‘gevaarlijke’ relatie – waar ze zich onveilig voelt – is vaak ook in zo een freeze. Ze heeft het gevoel geen andere keuze te hebben. Uit de relatie of de situatie stappen voelt als onveilig. En dus houden ze zich maar ‘dood’. Ze sluiten zich af van het leven en overleven op automatische piloot.
En vooraleer je allerlei geweldadige scenario’s voor je netvlies haalt, het hoeft niet perse om een gevaarlijke, geweldadige of manipulatieve partner te gaan. De vrouw ervaart de situatie als gevaarlijk of onzeker. Ze is bijvoorbeeld bang om haar huis, financiële zekerheid, veilige haven, status, relatie, … te verliezen als ze haar grenzen aangeeft. Ze wordt apatisch om over haar grenzen te kunnen laten gaan en te overleven.
De weg terug
Zoals ik hierboven als zei, ga je bij een normale vecht of vlucht-reactie, ontladen zijn wanneer je het gevaar hebt kunnen overwinnen of hebt kunnen vermijden. Je neemt dan een diepe zucht, rilt even en je hervindt je kalmte en evenwicht. Je lichaam heeft kunnen ontladen van de spanning, de opgebouwde energie en de adrenaline-shot.
Wanneer je uit je freeze komt, moet je dus eerst nog eens door de vlucht en vecht-fase. Je moet immers nog ontladen van de opgebouwde energie. Zolang je in je freeze blijft hangen, blijft je lichaam reageren als of het in gevaar is en adrenaline opbouwen.
Vaak houdt dit ons nog langer in onze freeze: ongecontroleerd rillen, geeuwen, kokhalzen, hikken, … we vinden dat niet zo ‘netjes’.
Vaak wordt het ook niet herkend als een ontlading en laten we het onvoldoende uitlopen. Iemand die na een operatie ligt te rillen in bed, krijgt een dekentje voor de koude. Terwijl die eigenlijk een minuutje menselijke aanwezigheid nodig heeft.
Iemand die zit te geeuwen verwijten we al snel desinteresse, terwijl het een vorm van ontlading is. Ik zat vroeger heel vaak te geeuwen in de klas. Leerkrachten dachten dat ik niet oplette. Maar eigenlijk voelde ik me daar zo veilig dat ik uit mijn freeze kon komen en ontladen.
De weg terug is ook nogal angstig. Je ervaart het gevaar weer even, soms maar een fractie van een seconde en dat schrikt af.
Ontladen duurt lang. Je bent niet klaar na een paar minuten rillen. Afhankelijk van het trauma, hoe vaak en hoelang het zich herhaalde, heeft meerder momenten van ontlading nodig. Als je jaren in je freeze geleefd hebt, ontlaadt je niet op een uurtje therapie. Vaak moet er laagje per laagje ontladen worden. Maar als je het proces eens onder de knie hebt en ontladen erkent als een normale reactie van je lichaam op wat je (vroeger) meemaakte, kan dat heel erg … ontladend zijn.
Meer weten?
In mijn boek ‘Vrijaf’ dat in oktober verschijnt, ga ik uitgebreid in op dit thema.
Het is ook het onderwerp tijdens mij Inspiratie-avond: ‘Overwin de saboteurs van je liefdesleven’. De volgende gaat door op18 oktober in het Wonderwijvenhuis